IITમાં વિદ્યાર્થીઓના પ્રવેશ અને ફેકલ્ટી ભરતીમાં અસરકારક રીતે અનામતના અમલીકરણ માટેના પગલા સૂચવવા માટે સરકાર દ્વારા નિયુક્ત આઠ સભ્યોની સમિતિએ ભલામણ કરી છે કે ૨૩ એન્જિનિયરિંગ સ્કૂલોને ઝ્રઈૈં એક્ટ, ૨૦૧૯ હેઠળ અનામતમાંથી મુક્તિ આપવી જોઈએ, અને વિશિષ્ટ ક્વોટાને બદલે વિવિધતાના મુદ્દાઓ પર અભિયાન ચલાવવું જોઈએ અને ફેકલ્ટીની લક્ષિત ભરતી પર ધ્યાન આપવું જોઈએ.
સમિતિએ પાંચ પાનાનો અહેવાલ ૐઇડ્ઢ મંત્રાલયને સુપરત કર્યો, જેનું નામ હવે શિક્ષણ મંત્રાલય રાખવામાં આવ્યું છે, જેને બુધવારે ૧૭મી જૂને ઉત્તર પ્રદેશમાં દાખલ કરવામાં આવેલી અરજી દ્વારા માહિતી અધિકાર અધિનિયમ હેઠળ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યો હતો. સમિતિએ કરેલી ભલામણોના બે સેટ પૈકી એકે જણાવ્યું હતું કે કેન્દ્રિય શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ (શિક્ષકોની કેડરમાં અનામત) અધિનિયમ ૨૦૧૯ની સૂચિમાં ઉલ્લેખિત “શ્રેષ્ઠતાની સંસ્થાઓ”ની સૂચિમાં ૈૈંં્‌ને ઉમેરવી જોઈએ. એક્ટની કલમ ૪ની અનુસૂચિ અને લઘુમતી સંસ્થાઓમાં ઉલ્લેખિત “શ્રેષ્ઠતાની સંસ્થાઓ, સંશોધન સંસ્થાઓ, રાષ્ટ્રીય અને વ્યૂહાત્મક મહત્વની સંસ્થાઓ”ને અનામત આપવાથી મુક્તિ આપવામાં આવે છે. હાલમાં ટાટા ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ ફંડામેન્ટલ રિસર્ચ, નેશનલ બ્રેઇન રિસર્ચ સેન્ટર, નોર્થ-ઈસ્ટર્ન ઇન્દિરા ગાંધી રિજીઓનલ ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ હેલ્થ એન્ડ મેડિકલ સાયન્સ, જવાહરલાલ નહેરૂ સેન્ટર ફોર એડવાન્સ્ડ સાયન્ટિફિક રિસર્ચ, ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરી, સ્પેસ ફિઝિક્સ લેબોરેટરી, ઇંડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ રિમોટ સેન્સિંગ એન્ડ હોમી ભાભા નેશનલ ઇન્સ્ટીટ્યુટ અને તેના તમામ ૧૦ ઘટક એકમો કાયદાની કલમ ૪ હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, “સંસદના અધિનિયમ હેઠળ રાષ્ટ્રીય મહત્વની સંસ્થાઓ તરીકે સ્થાપિત અને માન્યતા પ્રાપ્ત થઈ હોવાથી, ૈૈંં્‌ને અનામતમાંથી મુક્તિ માટે અનુસૂચિત ઝ્રઈૈં એક્ટ, ૨૦૧૯ હેઠળ સૂચિબદ્ધ થવું જોઈએ. આ સંસ્થાઓની પ્રકૃતિ, ફરજો અને તેમની પ્રવૃત્તિઓને ધ્યાનમાં રાખીને અનુસૂચિમાં ૈૈંં્‌ના સમાવેશ માટે તાત્કાલિક પુનર્વિચારણા કરવી આવશ્યક છે. આ સંસ્થાનોમાં આરક્ષણની બાબતે બોર્ડના ઠરાવો, પ્રતિમાઓ અને પેટાધારકોને ધ્યાનમાં રાખીને તેમના સંબંધિત બોર્ડ ઓફ ગવર્નર્સને સોંપવામાં આવી શકે છે.” અહેવાલમાં આઈઆઈટી બોમ્બેના આંબેકડર પેરિયાર ફુલે અધ્યયન સર્કલ (એપીપીએસસી)ની તીવ્ર પ્રતિક્રિયા આવી છે, જેમાં બુધવારે એક નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “હાલની પસંદગી પ્રક્રિયામાં ભૂલોને પ્રકાશિત કરવા અને તે સુધારવા માટેની રીતોની ભલામણ કરવાને બદલે, સમિતિ તેમની જાતિવાદી અજ્ઞાનતા ધરાવે છે અને અનામત કેટેગરીના ઉમેદવારોને ‘પર્યાપ્ત લાયક’ ન હોવા માટે દોષ આપે છે. સૂચિત કરવા માટે પૂરતા ડેટા છે કે આરક્ષિત કેટેગરીના લાયક ઉમેદવારોનો અભાવ ૈૈંં્‌માં ઁરડ્ઢ કાર્યક્રમોમાં પ્રવેશના અભાવનું કારણ ક્યારેય નહોતું. તે કટ-ઓફ માર્ક છે જેનો ઉપયોગ વર્ષોથી ૈૈંં્‌ જેવા કેમ્પસમાં યોગ્ય એસસી/એસટી/ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓનો પ્રવેશ નકારવા માટે કરવામાં આવે છે. ”
છઁઁજીઝ્રના સભ્યએ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને કહ્યું કે, “સમિતિનો અહેવાલ અગાઉ જાહેર કરવામાં આવ્યો ન હતો. યુપીમાં ઇ્‌ૈં અરજી દાખલ થયા પછી જ અમને તે મળી છે. કમિટીએ જેના માટે તેની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી તેની બરાબર વિરૂદ્ધ કામગીરી કરી છે. અનામત નીતિઓના ઉલ્લંઘનને ધ્યાનમાં લેવાનું હતું, જેના પર સમયાંતરે ડેટા સાથે ધ્યાન દોરવામાં આવ્યું હતું. તેના બદલે, તે ફેકલ્ટીની ભરતી માટેના આરક્ષણને દૂર કરવા માંગે છે. આ એવું છે કે કાયદો ભંગ કરનાર આરોપીત વ્યક્તિ કાયદાને ખતમ કરવાનું કહે છે.” વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા ૧ મે અને ૧૨ મેના રોજ મળેલી સમિતિએ પણ પોતાના અહેવાલમાં લખ્યું છેઃ “ઁૐડ્ઢ કાર્યક્રમમાં આરક્ષિત વર્ગના વિદ્યાર્થીઓની નોંધણી ઓછી છે અને તેના પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, આ ૈૈંં્‌ સિસ્ટમમાં ફેકલ્ટી તરીકે લેવા માટે ઉપલબ્ધ અનામત વર્ગના ઉમેદવારોની સંખ્યાને ગંભીરતાથી મર્યાદિત કરી રહી છે.”
– મયુરા જાનવલકર