સ્વતંત્રતાનીસુરક્ષામાટે, આપણેઆસ્થિતિપરગંભીરપણેધ્યાનઆપવાનીજરૂર

છે. આપણેડૉ. આંબેડકરનેતેમના ‘સામાજિકઉત્થાન’નાસંદેશનુંઅવલોકનકરીનેતેમને૬૫મીપુણ્યતિથિપરસાચીશ્રદ્ધાંજલિઆપીશકીએછીએ

લોકશાહીએસરકારનુંએકસ્વરૂપઅનેપદ્ધતિછેજેમાંરક્તપાતવિનાલોકોનાઆર્થિકઅનેસામાજિકજીવનમાંક્રાંતિકારીફેરફારોલાવવામાંઆવેછે – બી.આર. આંબેડકર

ડૉબીઆરઆંબેડકરની૬૫મીપુણ્યતિથિકેજે૬મીડિસેમ્બર૨૦૨૧નારોજઆવેછે, વિશ્વએઆબહુપક્ષીય, બહુ-આયામીજ્ઞાનનાપ્રતીકઅનેમાનવઅધિકાર, ન્યાય, સ્વતંત્રતાઅનેબંધુત્વનાચેમ્પિયનનેશ્રદ્ધાંજલિઆપી. આજે, ૧૧૩દેશોમાં૫૦૦૦મિલિયનથીવધુલોકોલોકશાહીરાજનીતિદ્વારાસંચાલિતછેજ્યારેબાકીનીવસ્તીબિન-લોકશાહીરાજનીતિદ્વારાસંચાલિતછે.

અત્યારે, જ્યારેઆખુંવિશ્વપ્રવાહનીસ્થિતિમાંછેઅનેલોકશાહીજોખમમાંછે, ત્યારે “આધુનિકલોકશાહીનાસફળકાર્યમાટેપૂર્વવર્તીશરતો”પરડૉ. આંબેડકરેઆપેલાપ્રિસ્ક્રિપ્શનનેફરીજોવુંસમજદારીભર્યુંરહેશે. કાયદાઅનેરાજકીયવિજ્ઞાનનાવિદ્યાર્થીઓજાણેછેકેલોકશાહીહંમેશાતેનુંસ્વરૂપઅનેહેતુબદલતીરહેછે; એકજદેશમાંપણતેસમાનરહેતીનથી.

જોઆપણેમાત્રભારતીયપરિદ્રશ્યપરનજરકરીએ, તોઆપણેખૂબસારીરીતેકહીશકીએકેઆઝાદીપછીનાપ્રથમદાયકા (૧૯૫૦-૬૦) વચ્ચેઅનુસરવામાંઆવતાલોકશાહીઆદર્શોમાંછેલ્લાદાયકાનીતુલનામાં, કમનસીબેનીચેનીતરફઆમૂલપરિવર્તનઆવ્યુંછે.

આદૃશ્યમાં, ૨૨મીડિસેમ્બર૧૯૫૨નારોજડિસ્ટ્રિક્ટલૉલાઇબ્રેરી, પૂનાબારખાતેડૉ. આંબેડકરનાસંબોધનનેફરીવાંચવુંનોંધપાત્રછે.

આસંબોધનમાંઉલ્લેખિતપ્રથમશરતએછેકેસમાજમાંકોઈસ્પષ્ટઅસમાનતાહોવીજોઈએનહીં. તેમનીઆશંકાએહતીકેસામાજિકજીવનમાંવર્ગઅથવાજાતિનીકાયમીઅસમાનતાલોકશાહીસિદ્ધાંતોનાયોગ્યહેતુનેપૂર્ણકરીશકતીનથી. ભારતજીવનનાવિવિધક્ષેત્રોમાંભારેઅસમાનતાધરાવતોદેશછે, પછીભલેતેધર્મ, જાતિ, વર્ગ, લિંગ, ભાષા, રંગઅથવાવંશીયતાદ્વારાઆપવામાંઆવેલઅસમાનતાહોય.

સરકારનીઆર્થિકનીતિઓઅનેસગાવાદવાળામૂડીવાદદ્વારાજનતાનીલૂંટનેકારણેઆજેઆઅસમાનતાઓકૂદકેનેભૂસકેવધીરહીછે. ખરેખર, ભાઈ- ભત્રીજાવાદએભારતીયઆર્થિકઅનેરાજકીયજીવનનીઓળખબનીગઈછે.

ટોચના૧૦% ભારતીયોપાસેભારતની૭૭% સંપત્તિછે, જેમાં૧૧૯અબજોપતિઓનીસંપત્તિનાણાકીયવર્ષ૨૦૧૮-૧૦૧૯નાસમગ્રકેન્દ્રીયબજેટકરતાંવધુછે. તેનાથીવિપરિત, વૈશ્વિકભૂખસૂચકાંકમાં, ભારત૧૧૬દેશોમાંથી૧૦૧માંસ્થાનેછે. ભારતમાંભૂખનુંસ્તરગંભીરશ્રેણી (ય્ૈંૐસ્કોર૨૭.૫%) હેઠળઆવેલુંછે. આઆશ્ચર્યનીવાતનથીકે, આઊંડીસામાજિક, આર્થિકઅનેરાજકીયતિરાડલોકશાહીનેનબળીપાડેછે. મેક્સિકો, ગ્રીસ, બ્રાઝિલ, યુએસ, યુકે, ફ્રાન્સ, જાપાનવગેરેજેવા૨૭દેશોમાંહાથધરાયેલાઁઈઉસંશોધનકેન્દ્રનાસર્વેક્ષણમાંજાણવામળ્યુંછેકેમોટાભાગનાલોકોલોકશાહીથીઅસંતુષ્ટછે.

૨૦૨૦માં, અર્થશાસ્ત્રીઓનાજૂથનાસંશોધનવિભાગ, ઇકોનોમિસ્ટઇન્ટેલિજન્સયુનિટ (ઈૈેંં) ેંદ્ભ, એડેમોક્રેટિકઇન્ડેક્સનકશોબનાવ્યોજેસમગ્રવિશ્વમાંલોકશાહીવિશેવિગતોઆપેછે, જેનુંશીર્ષકપૂર્ણલોકશાહી, ખામીયુક્તલોકશાહી, હાઇબ્રિડશાસન, સત્તાવાદીશાસનછે. જ્યાંનોર્વેપ્રથમક્રમેહતુંજ્યારેઉત્તરકોરિયા૧૬૭માંક્રમેહતું. દુઃખનીવાતએછેકેભારતખામીયુક્તલોકશાહીનીશ્રેણીમાંઆવેછે. ભયએછેકેભારતહાઇબ્રિડશાસનતરફઆગળવધીરહ્યુંછેજેશાસનનુંસૌથીખરાબસ્વરૂપછે. બીજીશરતવિરોધનુંઅસ્તિત્વછે. સ્પષ્ટરીતે, વિદ્વાનડૉક્ટરેતેમનાશ્રોતાઓનેકાર્યાત્મકપ્રશ્નપૂછ્યોકેલોકશાહીએસત્તાનોવીટોછે, લોકશાહીએવારસાગતસત્તાઅથવાનિરંકુશસત્તાનોવિરોધાભાસછે. લોકશાહીનોઅર્થએછેકેક્યાંકનેક્યાંકદેશપરશાસનકરનારાઓનીસત્તાપરવીટોહોવોજોઈએ. પંચાવાર્ષિકવીટોનહોવોજોઈએપરંતુવિરોધનોઅર્થએછેકેસરકારનેહંમેશાતપાસવામાંઆવેછે.

સંસદનુંશિયાળુસત્રશરૂથયુંત્યારથીઆપણેહાલમાંજેકાર્યવાહીજોઈરહ્યાછીએતેનાકારણેતેમનાસંબોધનનાઉપરોક્તફકરાનેઆમંત્રિતકરવાનીમારીફરજછે. આનાથીરાજ્યસભાના૧૨વિપક્ષીસાંસદોનેસસ્પેન્ડકરવામાંઆવ્યાઅનેત્રણકૃષિકાયદાઓચર્ચાકર્યાવિનારદકરવામાંઆવ્યા, જેહાલમાંસંસદમાંવિપક્ષનાપહેલાથીજનબળાઅવાજનેકચડીનાખવાસમાનછે.

ત્રીજીશરતકાયદોઅનેવહીવટમાંસમાનતાછેઅનેજેમહત્વનુંછેતેવહીવટમાંસમાનતાછે. એવુંકહેવાયછેકેભારતમાંલોકોજ્ઞાતિનેમતઆપેછે. એજરીતેરંગીનચશ્માદ્વારાન્યાયઆપવામાંઆવેછે. “જયભીમ’’, તાજેતરનીબ્લોકબસ્ટરમૂવીતેનાખુલ્લાઅવતારમાંઆકારણનેસમર્થનઆપેછે.

યુનાઇટેડસ્ટેટ્‌સેબગાડપ્રણાલીનેનાબૂદકરીજેનાકારણેતેનાલોકોનેઘણુંનુકસાનથયું. કમનસીબે, જોકે, તેભારતીયકાયદાવહીવટીતંત્રમાંઊંડામૂળિયાધરાવેછે, પછીતેકાર્યપાલકહોય, ન્યાયતંત્રહોયકેરાજકીયકાર્યાલયહોય, જેનાથીલોકશાહીનીસફળતાસામેપડકારઊભોથયોછે.

સફળલોકશાહીમાટેજરૂરીચોથીશરત, બંધારણીયનૈતિકતાનુંપાલનછે. આમુદ્દાનેવિસ્તૃતરીતેજણાવતા, વિદ્વાનકહેછેકેઆપણીપાસેએકબંધારણછેજેમાંકાયદાકીયજોગવાઈઓછે, જે ‘માત્રહાડપિંજર’છે. એહાડપિંજરનુંમાંસશોધવાનુંછેજેનેઆપણે ‘બંધારણીયનૈતિકતા’કહીએછીએ.

ભારતીયરાજનીતિનીઆજેસૌથીમોટીકટોકટીછેવિશ્વસનિયતાનીકટોકટી, ભારતનાશાસકવર્ગમાંનૈતિકતાનીઅછતછે. જોલોકશાહીઅત્યારસુધીટુકડાઓમાંવહેંચાઈનહોયતોતેમાત્રનૈતિકશક્તિનેકારણેછેજેતમામજાતિઓ, સંપ્રદાયોઅનેસંસ્કૃતિવાળીપરિશ્રમશીલભારતીયજનતામાંપ્રચલિતછે. લોકશાહીનાસફળકાર્યમાટેસમાજમાંનૈતિકવ્યવસ્થાનોવ્યાપએએકમહત્વપૂર્ણમાપદંડછે.

લોકશાહીમાટેપાંચમીશરતજાહેરવિવેકછે. લોકશાહીનાનામેલઘુમતીપરબહુમતીનોજુલમનાથવોજોઈએ. ડૉ. આંબેડકરે ‘જાહેરઅંતરાત્મા’નેએવીઅંતરાત્માતરીકેવ્યાખ્યાયિતકરીછેજેદરેકખોટાસમયેઉશ્કેરાઈજાયછે, પછીભલેપીડિતગમેતેહોય.

૧૯૯૭માંરમાબાઈઆંબેડકરનગર, મુંબઈમાં૨૦૨૧માંલખીમપુરખીરીખાતેખેડૂતોનેમારવાસુધીનોહત્યાકાંડદર્શાવેછેકેઆપણાદેશમાંજાહેરઅંતરાત્માનુંખૂબધ્રુવીકરણથઈરહ્યુંછે, જેએકખતરનાકસંકેતછે.

ડૉ. આંબેડકરચેતવણીઆપેછેકેએકરાષ્ટ્રતરીકેઆપણે ‘જાહેરઅંતરાત્મા’નીસાચીભાવનાપ્રમાણેજીવવુંપડશે. જોલોકોનોસમૂહઅન્યાયથીપીડાતોરહેઅનેઆઅન્યાયમાંથીમુક્તિમેળવવાનાહેતુમાટેઅન્યલોકોપાસેથીમદદનમળે, તોતેએકક્રાંતિકારીમાનસિકતાવિકસાવેછેજેલોકશાહીનેજોખમમાંમૂકેછે.

આપણેલોકતાંત્રિકપ્રકારનીસરકારનેક્યારેયગ્રાન્ટેડનલેવીજોઈએ. હુસ્નેમુબારકનાપતનપછીઇજિપ્તમાંશુંથયુંતેજુઓઅનેતાજેતરમાંજમ્યાનમારમાંજ્યાંલશ્કરીજંતાદ્વારાલોકશાહીસ્વરૂપનીસરકારબદલવામાંઆવીહતી. જોઆપણેઆપણીસ્વતંત્રતાનીરક્ષાકરવામાંગતાહોઈએ, તોઆપણેઆશરતોપરગંભીરધ્યાનઆપવાનીજરૂરછે. આપણેડૉ. આંબેડકરનેતેમના ‘સામાજિકઉત્થાન’નાસંદેશનુંઅવલોકનકરીનેતેમને૬૫મીપુણ્યતિથિપરસાચીશ્રદ્ધાંજલિઆપીશકીએછીએ.

– ડૉતુષારજગતાપ

(સૌ : નેશનલહેરાલ્ડ)