(એજન્સી)               હૈદરાબાદ, તા.૭

પત્રકારઅનેસંપાદકઆકારપટેલએકગુજરાતીઅનેઉદારમતવાદીમાણસછે. તેઓએમ્નેસ્ટીઈન્ટરનેશનલઈન્ડિયાનાઅધ્યક્ષછે. ભારતનુંમીડિયાલેન્ડસ્કેપવધુનેવધુતિક્ષ્ણબનીરહ્યુંછેઅનેરાજનીતિનફરત-ભાષણનેસામાન્યબનાવેછે, ત્યારેઆકારપટેલઆજેતર્કનાઅવાજતરીકેઉભરીઆવ્યાછે. નરેન્દ્રમોદીનાનેતૃત્વમાંહિન્દુત્વઅનેભારતીયઅર્થવ્યવસ્થાપરછેલ્લાબેવર્ષમાં (આપણુંહિન્દુરાષ્ટ્ર) બેકટુબેકપુસ્તકોપ્રકાશિતકર્યાપછી, પટેલેરાષ્ટ્રનોમૂડપારખીરહ્યાછેઅનેજોતમેટિ્‌વટરપરસક્રિયછો, તોતમેમોટાભાગેભારતસરકારઅથવામોદીપરતેમનીઘણીવ્યંગાત્મકટિ્‌વટ્‌સમાંથીકોઈએકજોઈહશે. જીૈટ્ઠજટ્ઠં.ર્ષ્ઠદ્બતેમનાબીજાપુસ્તક, મીડિયાઅનેઆજેભારતીયસમાજનીએકંદરપરિસ્થિતિવિશેવાતકરવાવિવિધઅખબારો (વર્ષોપહેલાંગુજરાતમાંપ્રાદેશિકદિવ્યભાસ્કરસહિત)નાસંપાદકરહીચૂકેલાઆવ્યક્તિસાથેમુલાકાતનાઅવતરણો.

પ્રશ્ન : તમારાતાજેતરનાપુસ્તક ‘પ્રાઈસઓફધમોદીયર્સ’માંતમે ‘ગોદીમીડિયા’અથવામુખ્યપ્રવાહનામીડિયાવિશેવાતકરોછો. કોવિડ-૧૯અનેડિજિટલન્યૂઝવેબસાઈટ્‌સઆવ્યાપછી, તમનેશુંલાગેછેકે, આગળશુંથશે ?

પટેલ : છેલ્લા૨૦વર્ષોમાંજાહેરાતનીઆવકડિજિટલવેબસાઈટ્‌સઅનેટીવીવચ્ચેવિભાજિતથઈગઈછે. ચાલીસવર્ષપહેલાંતમારીપાસેએકમાત્રવિકલ્પઅખબારહતો. (જાહેરાતોમાટે) અનેછેલ્લાપાંચવર્ષમાંન્યૂઝપ્રિન્ટનોહિસ્સો, પછીતેવર્તમાનપત્રોહોયકેસામયિકો, ડિજિટલકેટીવીનીસરખામણીમાંસંકોચાઈગયોછે. ટીવીએજરહ્યું, પ્રિન્ટનાપૈસાડિજિટલેલીધા. મોટાઅખબારોબંધથશે, મુંબઈમિરરનુંઉદાહરણલો, જેજાહેરાતનાઅભાવેબંધથઈગયુંહતું.

પ્રશ્ન : સામાન્યરીતેપત્રકારત્વઅથવાઉદ્યોગનીગુણવત્તાનેકેવીરીતેઅસરકરેછે ?

પટેલ : મારીછેલ્લીનોકરીમાંમેંદિવ્યભાસ્કર (ગુજરાત) માટેકામકર્યુંજેમાં૩૦૦બીટરિપોર્ટરહતા. તેઓએજેકર્યુંતેમાંતેઓખૂબજનિષ્ણાતહતા. બોમ્બેમાંઅમારોએકરિપોર્ટરહતોજેસમુદાયોવિશેલખતોહતો. જેટીવીમાંનથી. સરકારમાંજેચાલીરહ્યુંછેતેનાથીતમેનાગરિકોનોસંપર્કગુમાવોછો. આબીટરિપોર્ટરોનીગેરહાજરીજેમીડિયાનેએવીરીતેઅસરકરેછેકે, અમારીપાસે૨૦વર્ષપહેલાજેવીમાહિતીનથી. મોટાભાગનીડિજિટલજાહેરાતનાનાણાંફેસબૂકઅનેગૂગલનેજાયછે, કારણકેતેઓજાણેછેકેવાચકકોણછે.

પ્રશ્ન : પત્રકારઅનેસંપાદકતરીકે, તમેએડિટરગિલ્ડઓફઈન્ડિયાનીત્રણસભ્યોનીટીમમાંહતાજે૨૦૦૨નારમખાણોપછીતથ્ય-શોધઅહેવાલરજૂકરવાગુજરાતગઈહતી. ત્યારેતમેનરેન્દ્રમોદીનેમળ્યાહતા. ત્યારેતેમનોવ્યવહારકેવોહતો ?

પટેલ : મનેલાગેછેકે, મારીપસંદગીએટલામાટેકરવામાંઆવીછેકારણકે, હુંએકમાત્રગુજરાતીભાષીતંત્રીહતો. હુંબોમ્બેમાંરહેતોહોવાછતાંમનેશંકાછેકે, ગુજરાતીહોવાનેકારણેમનેપસંદકરવામાંઆવ્યોહતો. મોદી (તત્કાલીનગુજરાતનામુખ્યમંત્રી) ખરેખરઅમનેમળવાઅનેતેમણેસારૂંકામકર્યુંછેતેબતાવવાઆતુરહતા. તેમણેરાજ્યસરકારનાતમામસચિવોનેબોલાવ્યાહતા, જેઓવર્ગખંડમાંવિદ્યાર્થીઓનાટોળાનીજેમબેઠાહતા.

પ્રશ્ન : શુંતમે૨૦૦૨પછીપણમોદીનેમળ્યાહતા ? શુંતેત્યારેપત્રકારોનેમળતાહતા ?

પટેલ : હું૨૦૦૪માંફરીતેમનોઈન્ટરવ્યૂલેવાગયોહતો. તેઓમનેખૂબપસંદકરતાહતા, પણમનેલાગેછેકે, તાજેતરનાભૂતકાળમાંતેબદલાઈગયુંહશે. મનેનથીલાગતુંકેતેહવેતેમનેમળવાનુંપસંદકરશે, કારણકે, તેમને૨૦૦૪નીજેમપત્રકારત્વનીજરૂરનથી. તેઆધુનિકવ્યક્તિનીછબીતરીકેપ્રતિષ્ઠાબનાવવાઇચ્છતાહતા. તેઓનેઅંગ્રેજીઅખબારોનોશોખહતો.

પ્રશ્ન : કેટલાકદાયકાઓપહેલાંગુજરાતકેવુંહતું ? શુંત્યાંનોસમાજત્યારેપણએવોજહતો ? અમુકલોકોકહેછેકે, તેતેવોજછેજેઅગાઉમોદીનામુખ્યમંત્રીતરીકેનાહિન્દુત્વનાગુજરાતમોડેલજેવોછે ?

પટેલ : મોટાભાગનાહિંદુઓપણતેમનાવિશેષાધિકારનેસમજીશકતાનથી. જોતમેશહેરીઅનેઉચ્ચવર્ગનાહો, તોએવીજગ્યાકેજેતદ્દનદુર્લભછે, તોતમેજાણતાનથીકેમુસ્લિમોશુંઅનુભવેછે. હુંકદાચકોઈસમુદાયસામેપૂર્વગ્રહધરાવતોનહોત, પરંતુમારીઆસપાસજેથઈરહ્યુંહતુંતેનામાટેમારીપાસેખૂબસમજકેસહાનુભૂતિનહતી. મનેલાગેછેકે, મોટાભાગનાભારતીયોજેઉદારમતવાદીછે.

પ્રશ્ન : દિવ્યભાસ્કરનાતંત્રીતરીકેકામકરવાનોતમારોઅનુભવકેવોરહ્યો ? અનેતમારીઅપેક્ષાઓશુંહતી ?

પટેલ : અખબારનુંસંપાદનએએકએવુંકામછેજ્યાંતમારીઅસરનકલોનીસંખ્યાનાસંદર્ભમાંઆવવીપડેછે. વાચકોનેશુંલાગેછેતેનીસાથેતમેસહેજપણચિંતિતહોતાનથી. માલિકોતદ્દનઆધુનિકહતા. સામૂહિકબજારનાઅખબારોનીવાતએછેકે, તેમનેવાચકકોણછેતેનીકોઈજાણનથી. ઓનલાઇનજાહેરાતલક્ષિતહોયછે. ઉદાહરણતરીકે, અખબારઓનલાઈનજાણશેનહીંકેવાચકનેશુંપસંદછેઅથવાશુંપસંદકરશે. ડિજિટલએડવર્ટાઇઝિંગમાંમોટાભાગનાપૈસાફેસબૂકઅનેગૂગલનેજાયછેતેમાંજ્ઞાનસાથેકોઈમાધ્યમનીતુલનાકરીશકાતીનથી.

પ્રશ્ન : તમેલાંબાસમયસુધીદિવ્યભાસ્કરમાંહતા. દિવ્યભાસ્કરમાંસંપાદકતરીકેતમારીઅપેક્ષાશુંહતી ?

પટેલ : હુંમધ્યપ્રદેશનામાલિકોનેખૂબપસંદકરતોહતો. પણમનેગુજરાતમાં, ખાસકરીનેઅમદાવાદમાંરહેવુંમુશ્કેલલાગ્યુંહતું. જ્યારેતમેમોટાશહેરોછોડોછોત્યારેપત્રકારત્વનોરોમાંચસમાપ્તથાયછે. મોટાભાગેઅથવાતોગુજરાતમાંકામકરતા૯૯% પત્રકારોમાટેનોકરીનીસુરક્ષાપ્રાથમિકતાછે. તેમનાકામનીપ્રકૃતિસંપૂર્ણપણેગૌણછે.

પ્રશ્ન : એમ્નેસ્ટીઈન્ટરનેશનલઈન્ડિયાપરએન્ફોર્સમેન્ટડિરેક્ટોરેટઅનેસીબીઆઈબંનેદ્વારાદરોડાપાડવામાંઆવ્યાહતા, તેનાકારણેઅમુકકાયદાઓનુંઉલ્લંઘનથયુંહોવાનાઆરોપમાંકામગીરીબંધકરવીપડીહતી. ભારતમાંતેનાઅધ્યક્ષતરીકે, તમારૂંઆગળનુંપગલુંશુંહશે ?

પટેલ : અહીંએમ્નેસ્ટીખાતેનોમારોકાર્યકાળનવેમ્બર૨૦૧૯નાઅંતમાંપૂરોથયો. ૨૦૧૮માંઅમેહ્લઝ્રઇછએક્ટનુંઉલ્લંઘનકરીરહ્યાહોવાનાઆરોપહેઠળઈડ્ઢદ્વારાદરોડાપાડ્યાહતાજેનેશોધઅનેજપ્તીકહેવાયછે, તેપછીખાતાઓફ્રીઝકરીદીધાહતાઅનેમને૧૧વાગ્યાસુધીઓફિસમાંરાખવામાંઆવ્યોહતો. અમેકર્ણાટકહાઇકોર્ટમાંગયાઅનેબહુજલ્દીરાહતમળીકારણકે, સરકારેકાયદાનુંપાલનકર્યુંનહતું. અમનેઆશાછેકે, ભારતમાંટૂંકસમયમાંકામગીરીફરીશરૂથશે.

પ્રશ્ન : તમનેકેમલાગેછેકે, ભારતસરકારઅહીંએમ્નેસ્ટીનેનિશાનબનાવેછે ? જ્યારેઆવુંકંઈકથાયછેત્યારેવૈશ્વિકસ્તરેદેશનીપ્રતિષ્ઠામાટેતેનોશુંઅર્થછે ?

પટેલ : બે-ત્રણમોરચેમોદીનાનેતૃત્વમાંભારતનીઆંતરરાષ્ટ્રીયપ્રતિષ્ઠાખરડાઈછે. તેથીજોતમેકાયદાનુંશાસન, લોકશાહી, ભૂખમરોવગેરેજેવાવૈશ્વિકસૂચકાંકોપરનજરનાખો, તોભારતનારેંકિંગમાંઘટાડોથયોછે. સરકારેઅત્યારસુધીઆબધાનીઅવગણનાકરીછે. ભારતદાયકાઓથીવિશ્વનેખાતરીઆપેછેકે, તેએકબિનસાંપ્રદાયિક, લોકશાહી, બહુમતીવાદીદેશછે; જ્યારેભારતઈેંઅથવાેંજીસાથેજોડાણકરેછે, ત્યારેઅમેએવુંનથીકહેતાકેઅમેએકહિંદુત્વરાજ્યછીએજેયુવતીઓનેશાળાએજતીઅટકાવેછેકારણકે, તેઓનામાથાપરસ્કાર્ફહોયછે. સમસ્યાએછેકે, આદંભભારતસરકારમાટેસમસ્યાપેદાકરેછે. મનેલાગેછેકે, નાગરિકસમાજેએકવસ્તુપરધ્યાનકેન્દ્રિતકરવુંજોઈએતેએસુનિશ્ચિતકરવાનુંછેકે, રાજ્યનેયોગ્યકાર્યકરવામાટેદબાણકરવુંજોઈએ. ભાજપનેવિદેશમાંકેવીરીતેજોવામાંઆવેછેતેનીપરવાનથી. ભલેતેનેમુસ્લિમ-દ્વેષીપાર્ટીતરીકેજોવામાંઆવે. તેનેભારતનીપ્રતિષ્ઠાનીચિંતાનથી.

પ્રશ્ન : રાજકીયવ્યૂહરચનાતરીકે, શુંતમનેલાગેછેકે, આનફરતઅભિયાનલાંબાસમયસુધીટકશે ?

પટેલ : આમાંબેમુદ્દાછે. ધર્માંધલોકશાહીરાજકારણસાથેમાનવજાતનોસાર્વત્રિકઅનુભવશુંછે, તેએટલુંલાંબુનથી. બીજેપીનીચૂંટણીમાંસફળતામાટેમોદીસરકારનીયોગ્યતાકેઅભાવકેટલીહદેજવાબદારછેતેનોબીજોભાગછે. આજેપાંચકરોડભારતીયોપાસેનોકરીઓનથી, તોશુંહુંહમેશા૫૦૦વર્ષપહેલાબનેલીવસ્તુમાટેમતઆપીશ ? હકીકતએછેકે, ગુલામી, જાતિવાદ, સ્ત્રીઓનાપોતાનાશરીરપરનાઅધિકારોવગેરેમુદ્દાઓપર, જેનેઆપણેઉદારવાદીકહીએછીએ, તેહંમેશાજીત્યાછે. મનેલાગેછેકે, લાંબાગાળેઆપણાબધામાટેભવિષ્યઉજ્જવળછે. લગભગ૧૦-૧૫વર્ષઆપણેલડવુંપડશે. અમુકસમયે, હિંદુમતદારેસરકારપોતેજેડેટારજૂકરીરહીછેતેઅંગેવિચારકરવોજોઈએ. ડેટાદર્શાવેછેકે, કોવિડ-૧૯રોગચાળાનીઅસરપહેલાજીડીપીલગભગશૂન્યપરઆવીગયોહતો.

પ્રશ્ન : આબધામાંમીડિયાનીશુંભૂમિકાછે ?

પટેલ : આપણેમાનીલઈએછીએકેભારતમાંઉદારલોકશાહીમાંમીડિયાસ્વતંત્રછે, પણએવુંનથી. તેમાંબેએન્કરછે, એકતોનફરતનીસામગ્રીનીલોકપ્રિયતાઅનેબીજુંતેસરકારનેખુશકરવામાટેકરેછે.

પ્રશ્ન : તમેબેંગ્લોરમાંરહોછો, જેએકઉદારશહેરછે. પરંતુરાજ્યમાતાજેતરમાંજજમણેરીહિંદુગુંડાઓએએકમુસ્લિમમાણસનેમારીનાખ્યો. હવેઆપણેજોઈરહ્યાછીએકેશાળાઓમાંમુસ્લિમછોકરીઓનેહિજાબપહેરવામાટેપ્રવેશઆપવામાંઆવતોનથી. રાજ્યમાંએકપેટર્નઉભરીરહીહોયતેવુંલાગેછે.

પટેલ : હિંસાનોપહેલોભાગદ્વેષપૂર્ણભાષણછે, દ્વેષપૂર્ણભાષણએમુખ્યદુશ્મનછે. અસદુદ્દીનઓવૈસીપરનાખૂનીહુમલાનાપ્રયાસઅનેતેનાવિશેજેકહેવામાંઆવેછેતેમાટેવિચારવુંપડશે. આપણેએવાઅવકાશમાંછીએજ્યાંસરકારપૂરતીપરિપક્વનથી. કર્ણાટકનીયુવતીઓમાત્રહિજાબપહેરવામાટેલડીરહીનથી, તેઓકહીરહીછેકે, ‘મારીસાથેએટલામાટેભેદભાવનકરોકારણકેહુંમુસ્લિમછું’. તેથીજતેઓનીજીતથશે. વધુનેવધુસ્ત્રીઓકહેશેકે, ‘હુંહિજાબપહેરીશ’. અહીંમુદ્દોધાર્મિકઓળખનોનથી, તેવ્યક્તિગતઅધિકારવિશેછે. અમેશીખનેપાઘડીપહેરવાથીરોકીશકીએનહીંતોમુસ્લિમમહિલાનેદુપટ્ટોપહેરતાકેમરોકીશકીએ ?

પ્રશ્ન : ઝ્રછછ-દ્ગઇઝ્રલાવવામાંઆવ્યાપછી, સમગ્રભારતમાંમુસ્લિમોમાંભયનીલાગણીફેલાઈગઈહતી, કારણકે, સમુદાયનેલાગ્યુંહતુંકેભારતમાંતેમનુંઅસ્તિત્વજોખમમાંછે. ત્યારથીશુંબદલાયુંછે ?

પટેલ : મનેલાગેછેકે, શાહીનબાગનીમહિલાઓઅનેમાત્રદિલ્હીમાંજનહીં, પરંતુઆતમામસ્થળોએજ્યાં૨૪/૭વિરોધપ્રદર્શનોથયાહતા, તેણેઝ્રછછનેનષ્ટકર્યો. ભાજપનેપુશબેકનીઅપેક્ષાનહતી, જેતેનેબેજૂથોમાંફેરવીલાવ્યું. એકઉદારહિંદુઓનુંખૂબનાનુંજૂથછે, જેમકેવિદ્વાનો, વિદ્યાર્થીઓવગેરેજેરાજકીયપક્ષોનેસાથેલાવવામાંતેઓસક્ષમહતા. તેમણેબાહ્યદબાણપણઆપ્યું. ઈેંએતેનીવિરૂદ્ધએકઠરાવપસારકર્યોહતા, અનેસરકારતેનેસાંભળવાતૈયારનહતી. જોતમેમુસ્લિમોઅથવાખેડૂતોનેવધુઉશ્કેરશો, તોતમેતેઓનેગુમાવશો. વાતએછેકે, તમેવિચારોછોકેતમેજેકરીરહ્યાછોતેયોગ્યછે. જ્યારેતમારીપાસેમોદીનીજેમસંપૂર્ણસત્તાહોય, ત્યારેવિચારએછેકે, તેઓજેઅમલકરવામાંગેછેતેનાપરપ્રતિકારથીકોઈફરકપડશેનહીં. તમારીપાસેએજાણવાનીનમ્રતાહોવીજોઈએકેઆદેશવૈવિધ્યસભરછેઅનેમાત્રએટલામાટેકેકેટલાકલોકોલઘુમતીછે, તેઓએટલાઓછાનથીકેતમેતેઓનેબુલડોઝકરીશકો. જોતેઓએકજૂથથઈનેઊભાથશે, તોતમારીવોટબેંકકામનહીંઆવે.

પ્રશ્ન : શુંભવિષ્યમાંભાજપમાંનરેન્દ્રમોદીપછીનોકોઈમાહોલઊભોથયોછે?

પટેલ : મનેલાગેછેકે, તેમણેરાષ્ટ્રીયરાજનીતિમાંઆત્મવિશ્વાસપૂર્ણહિંદુત્વનુંઇન્જેક્શનઆપ્યુંછેજ્યાંઅમનેમુસ્લિમોને ‘ગદ્દાર’ (દેશદ્રોહી) કહેવામાટેસમસ્યાનથીઅથવાઆપણેકહીશકીએછીએકેમુસ્લિમોનેસરકારીફાળવેલજગ્યાઓમાંપ્રાર્થનાકરવાનીમંજૂરીઆપવીજોઈએનહીં.

(સૌ. : સિયાસત.કોમ)